Ekspresionizam – književni i umjetnički pravac

“Nature is not only all that is visible to the eye… it also includes the inner pictures of the soul.” – Edvard Munch

Ekspresionizam je umjetnički pravac koji se javlja u prvoj polovici 20. stoljeća u Njemačkoj, prvenstveno  u književnosti i slikarstvu.

Naziv je dobio iz francuske riječi expressionisme, što u prijevodu znači izraz. Francuski slikar Matisse tvrdio je da je tvorac ekspresionizma likovni kritičar Louis Vauxcelles, a dok je berlinski časopis Der Sturm označava tim nazivom skupinu slikara.

Osnovni cilj ekspresionizma jeste iznijeti unutrašnje stanje autora, odnosno one emocije koje samo njega prožimaju i tako njegovo viđenje svijeta je oblikovano. Takve misli i emocije su uglavnom bile pesimistične i katastrofične, a koje su nastale pod utjecajem Prvog svjetskog rata. Ovaj pravac je bio prvi jasni krik modernog čovjeka koji će, u periodu kasnog modernizma dobiti svoje filozofsko stanje.

Historija umjetnosti i književnosti uglavnom razlikuje 3 faze ekspresionizma i to:

1. Predratni ili kozmički ekspresinozma – unutarnja ekspresija projicira prema nečemu vanzemaljskom i/ili nebeskom
2. Ratni ekspresionizam – obilježen je sa živim i grotenskim slikama unutrašnjeg užasa koje je proizašlo iz žrtava Prvog svjetskog rata.
3. Poslijeratni ili socijalni ekspresionizam – tematika usmjerena ka čovjeku, socijalnim aspektima i kritikama otuđenog savremenog društva.

To zapravno nije ništa nego stanje duha, atmosfere koja je u tom period vladala svijetom, iščekivanje u velikom strahu i tjeskobi.

Norveški slikar Edward Munch se smatra začetnikom ekspresionističkog slikarstva i prvi je u svojim radovima počeo primjenjivati elemnte ekspresionizma. „Strah“ (1894./1895.)  i „Krik“ (1893.) su Edwardovi prvi primjeri pesimistične ekspresivnosti unutrašnjeg stanja.

Apstraktni ekspresionizam nastaje 40-tih godina u New Yorku. Ovdje se radi o slikama koje su karakterizirane sa vrlo debelim nanosima boja i mase. Osnivač muzeja moderne umjetnosti, Alfred H. Barr Jr., je 1929. godine prvi put uportijebio ovaj naziv. U ovom umjetničkom pravcu slike nisu bile prikaz nekog sadržaja nego slikarevog tijeka koje ostavlja trag, a trag postaje sadržaj – djelo.

Glavni predstavnici književnog ekspresionizma su bili Rainer Maria Rilke, Hermann Bahr, George Trakl i ostali, a također su vidljive naznake ekspresionizma i u djelima drugih autora. Prvak magičnog realizma, Franz Kafka, u svojim je djelima prikazivao likove čija egzistencija predstavlja krik i bunt prema savremenom društvu, birokraciji i otuđenosti ljudske egzistencije. U romanu „Stepski vuk“, švicarski nobelovac Herman Hesse, iznosi veliki broj ekspresionstičkih elemenata u očima Harrya Hallera.